“Siyaset ve Yönetim” başlıklı söz konusu bu çalışmada, Osmanlı Devleti siyaset kurumunda yer alan kavramlara yer verilmiştir. Bu çalışmanın önemi, dünyanın belli başlı devletleri arasında anılan, hakkında akademik araştırmaların sürekli devam ettiği ve yenilendiği bir siyasî yapıyı anlamaya yönelik bir çaba olarak değerlendirilmelidir.
Bir toplumsal kurum olarak devleti oluşturan siyasî kurumların, soyut anlamda devletin varlığının temelleri ve meşruiyeti olduğuna kuşku bulunmamaktadır. Aynı zamanda, söz konusu bu devlete mensubiyet duyan geniş kitlelerin yaşamlarını plânlayan, organize eden ve sürdürülebilir kılma adına yenilenerek değişime uğratan yapı olarak da önem taşımaktadır.
Osmanlı Devleti gibi uzun yüzyıllar boyunca üzerinde yükseldiği ve farklı dinî, etnik ve coğrafî özelliklere sahip topraklarda, birbirinden farklılaşan toplumları yönetme, hayatlarını anlamlandırma ve böylece geniş Osmanlı kimliği ve idealine yakınlaştırma ve bağlama yönünde siyasî organizasyonun kayda değer bir rolü bulunuyordu.
Özellikle, 16. yüzyıl başlarından itibaren Batı Avrupa sömürgeciliğinin başlaması ve yaygınlaşması ve aynı zamanda Osmanlıların güney politikalarının doğrudan bir sonucu olarak Hicaz yani Kutsal Topraklar üzerinde siyasî yönetimi yeniden yapılaştırıcı bir düzeye gelmesine paralel olarak Osmanlı Devleti geniş İslam dünyasında kabul görmüştür.
Bu süreç, Osmanlı idarî yapılanmasının salt kendinde ve maddî bir güç yapılaşması olmadığı, aynı zamanda İslamî ideali içinde barındıran ve buna katkı yapmayı amaçlayan bir temelden hareket ettiğine işaret etmektedir. Bu durum, Osmanlı siyaset ve yönetim kavramlarının bir yandan uzun Türk tarihi ve siyasal kültür geçmişi, öte yandan İslamiyet’le bağlantılı ve bundan beslenen iki temel saç ayağının bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Bu çerçevede, elinizdeki bu çalışma Osmanlı yüzyıllarına damgasını vurmuş siyaset ve yönetim kavramlarını oldukça özlü bir şekilde hatırlatma amacı taşımaktadır. Hakkında tezler yazılmış ve yazılmaya elverişli olan bu kavramları kapsamlı bir şekilde ele almak yerine, öne çıkan kavramları bir arada değerlendirmek ve ilgili okuyucu kitlesinde genel bir fikir oluşturmak hedeflenmiştir.
Bugün söz konusu bu kavramlar birer siyaset bilimi kavramı olarak varlık göstermese de, içeriği, kullanıldıkları dönem siyasal yapısını, yönetim biçimini anlamada bir kılavuz rolü oynayacaktır. Bu noktada, ilgili kavramları tarihin derinliklerinde kalmış unsurlar olarak görmek yerine, günün getirdiği yeni siyasal koşullarda var olan sorunların çözümüne katkı sunabileceğini ve bu anlamda bir ilham kaynağı olabileceğini akılda tutmakta fayda var.
Toplumların hafızasında yaşanan kırılmaların, çağdaş toplum düzenlerinde yaşanan sorunlara etkisi yadsınamaz. Biz de, Osmanlı’ya ve kapsadığı coğrafyalardaki toplumlara hayat vermiş bu kavramlar özelinde dünün görece sağlıklı, yapılaşmış kurumsal özelliklerini yeniden ele almayı ve böylece üzerinde bir kez daha düşünmeye fırsat bulacağımızı ümit ediyoruz.
İlgili kavramlar, belirli başlıklar altında toplanmak suretiyle okuyucunun zihninde bir kavramlar kategorisi oluşturulmak hem de kavramları birbirleriyle ilintilendirmek hedeflenmiştir. Bu çerçevede, ilgili kavramlar “merkez dışı kurumlar”, “egemenlik ve semboller”, merkez teşkilat ve idare” ve “kültürel unsurlar” şeklinde dört alt başlık altında ele alınmıştır.
Her ne kadar, kavramlar özet olarak sunulmuş olsa da, çalışma boyunca başvuru kaynakları mümkün olduğunca geniş tutulmak suretiyle farklı kaynaklar arasında hem karşılaştırma hem farklılıklar tespit edilerek sunulma imkânı bulunmuştur. Kaynakların görece geniş tutulması, aynı zamanda ilgili okurların kaynaklara erişimini kolaylaştıracak bir unsur olarak değerlendirilmelidir.